Открытие 25 ноября, 14 часов, Государственный цирк РС(Я)
ОЛОНХО ДЕКАДАТА САҔАЛАННА
Сэтинньи 25 күнэ биһиги республикабытыгар, Президеммит ыйааҕынан, Олонхо күнүнэн биллэриллибитэ номнуо 10 сылын туолла.
Сэтинньи 25 күнүгэр Саха бриллиантовай циркатын дьиэтигэр саха уус-уран тылынан айымньыта «Олонхо” аан дойдуга шедевр быһыытынан биллэриллибит күнүгэр быыстапка буолан ааста.
Бу быыстапкаҕа сүрүннээн Олонхо ыһыахтара буолан ааспыт улуустара уонна Иккис 10 сыл бастакы ыһыаҕын ыытар сирэ – Верхоянскай улууһа кыттыыны ыллылар. Барыта 11 улуус, 22 тэрилтэ кыттыыны ыллылар.
Бастакы Олонхо ыһыаҕа Сунтаар улууһугар буолбута. Сунтаардар быыстапкаҕа сүрүннээн саҥа оҥоһуктары аҕалбыттар. Манна Нина Афанасьевна Харитонова “Үс кут” диэн кыбытан тикпит (Лоскутное мозаика) паннота, музей үлэһиттэрэ илиинэн тикпит, оҕуруонан оһуордаан-мандардаан оҥорбут туппут орто дойду атын симэҕэ, киэргэлэ. Олус үчүгэйдик керамиканан “Олонхо үс дойдута” светильнигы Сунтаардааҕы СПТУ преподавателэ, Крылова Диана Вячеславовна, оҥорбутун көрдөрүүгэ аҕалбыттар.
Горнайдар Дьиктилээх куукулалары аҕалбыттара дьон –сэргэ сэҥээриитин ылла. Бу куукулары оҥорбут “Олонхо кэскилэ” детсад иитээччитэ, Маргарита Семеновна Скрыбыкина, маннык кэпсиир: “Куукулалары оҥоруунан дьарыктаммытым балачча өр буолла. Өр толкуйдааммын биир куукуланы икки гына оҥоруохха сөп эбит диэн түмүккэ кэлбитим. Билигин 6 куукулалаахпын Олору эргитэ тутан кэбистэхпинэ, холобур Туйаарыма Куо – Абааһы кыыһа буолан хаалар. Бу оҕолорго түргэнник кэпсииргэ олус табыгастаах. Оҕолорум бу куукулаларынан саҥара-иҥэрэ үөрэнэннэр, билигин икки диискэ таһаардыбыт. “Биэс ынахтаах Бэйбэрикээн эмээхсин” остуоруйаны уонна “Ньургун Боотур” олоҥхону туруордубут”.
Ааттыын “ Олонхо кэскилэ” детсадка талааннаах иитээччилэр үлэлииллэр эбит. Ол курдук быыстапкаҕа Маргарита Егоровна Саввинова олоҥхо персонажтарынан оҥорбут араас кубиктара, лотолара уонна Степанова Федора Егоровна оригами методикатынан олонхо персонажтарын онорбут методическай пособиета баар.
Сылын аайы төрөппүттэри кытта утумнаахтык дьарыктанан быыстапка тэрийэллэр эбит. Ол оҥоһуктарыттан көстүүлээхтэрин аҕалбыттар.
Уус Алдан улууһуттан Олонхо ассоциациятын директора Евдокия Николаевна Иванова кэлбит. “Уруйдан, Олоҥхо – Манчаары дойдутугар” – диэн киэҥ ис хоһоонноох кинигэ быыстапкатын туруорбут. Манна ассоциация 10 сыл устата былааннаахтык үлэлээбитэ киһи хараҕар быраҕыллар.
– Барыта 12 буолан үлэлиибит. Дьаһалтабыт бары өттүнэн көмөлөһө олорор. Олонхобут дьиэтэ сылаас, ыраас. Үлэлииргэ бары усулуобуйа толору баар. – диэн кэпсиир Евдокия Николаевна.
– Нэһилиэктэри, үөрэҕирии тэрилтэлэрин кытта ыкса сибээстээхтик үлэлиибит. Ол түмүгүнэн нэһилиэктэрбит бэйэлэрин олоҥхоһуттарын үйэтитэргэ далааһыннаахтык үлэлээн эрэллэр. Барыта 30-ча кинигэ күн сирин көрдө. Мэҥэ Хаҥалас улууһун олоҥхоһуттарын антологията тахсыбыта. Педагогикаҕа аналлаах “Олонхо угол времени” математика учууталын кинигэтэ,” Оҕо уонна олонхо”, “Айыы сырала” , “ Олонхо олуктара” – учууталлар кинигэлэрэ тахсыбыттара киһини эрэ кэрэхсэтэр.
Хаҥалас улууһун быыстапкатын циркаҕа киирээти кытта билсэн барагын. Манна витраж көрүҥүнэн оҕолор уруһуйдара туруоруллубуттар. Удьурҕайтан оҥоһуллубут кытыйалар, чороон арааһа, киэн туттар биир дойдулаахтара Эргис туһунан панно, олонхо ыһыаҕар тахсыбыт кинигэлэр быыстапкалара о.д.а бииртэн биир маастардар оҥоһуктарын туруорбуттар. Кинигэ быыстапкатыгар Черноградская Раиса Давыдовна оҥорбут “Олоҥхо дойдутугар айан” остуол оонньуутун сэргээтибит. Манна оонньуур остуоллара үөһээ, орто, алаараа дойду уруһуйдарынан олус тупсаҕай коробкалаах, оҕо эрэ оонньуон курдук уруһуйдаах оҥоһуллубут. Хаҥаластар сылын аайы «Уол оҕо олоҥхо бухатыыра” диэн күрэх ыыталлар. Ол түмүгүнэн кинигэ оҥорон таһаарбыттар. Күрэххэ бөлөҕүнэн ааҕыыга кыргыттар кыттыахтарын сеп эбит. Онтон биирдиилээн толорооччу – уол оҕо буолара ирдэнэр. Күрэх усулуобуйатыгар олоҥхону толоруунан, уруһуйунан уонна научнай чинчийэр үлэнэн кыттыахтарын сөп. Кииннэммит библиотечнай ситим библиографтара “Олонхо в Хангаласском улусе” диэн библиографическай ыйынньык бэчээттээбиттэр. Манна барыта 275 суруйуу киирбит. Түҥ былыргыттан саҕалаан билиҥҥи кэмҥэ дылы Хаҥалас олоҥхоһуттара, кинилэр тустарынан периодическай изданиеларга тахсыбыт ыйынньык оҥоһуллубут. Ааптардарынан, олоҥхолор ааттарынан уонна географическай көмө ыйынньыктаах.
Чурапчылар 80- ча буолан кэлбиттэр. Быыстапкаларыгар 10 сыл устата таһаарбыт кини- гэлэрин аҕалбыттар. Манна “Чурапчы олоҥхото” серияҕа барыта 10 тан тахса кинигэ таҺаарбыттар. Олоҥхону чинчийээччи, үөрэтээччи Василий Федорович Ермолаев “Дойдум сирин олоҥхоһуттара” кинигэтэ саҥардыллан тахсыбыт. Маны таһынан Мария Михайловна Дмитриева -Сэҥээрэ “Талба талааннар” диэн Чурапчы улууһун уус-уран самодеятельноһын кыттааччыларыгар анаан кинигэ таһаарбыт.
Эһиил буолуохтаах Үөһээ Дьааҥы улууһуттан бэрт интэриэһинэй экспонаттары аҕалбыттар. Таба тыҥыраҕыттан оҥоһуллубут шахмат фигуралара, улахан сүөһү тыҥыраҕын уҥуоҕуттан куукулалар. Эҥэ оскуолатын оҕолорун кылынан оҥоһуктарын о.д.а эҥин эгэлгэни көрдөрүүгэ туоурорбуттар.
Бу быыстапка5а о5ону иитэр – үөрэтэр тэрилтэлэр кыттыыны ыллылар. Куораттааҕы оскуолаҕа киириэн иннинээҕи саастаах оҕолор “Кэскил” оҕо уһуйаана кытынна. Бу аныгылыы бырайыагынан тутуллубут саха детсада 2012 сылтан саҕалаан олоҥхо хамсаныыларын, элеменнэрин үөрэтиинэн дьарыктанан барбыт. Быыстапкаҕа кинилэр саха балаҕанын, олоҥхо геройдарын мастан фигураларын, куукулары, паннолары уо.д.а. оҥоһуктары аҕалбыттар. Бу оҥоһуктарын төрөппүттэр оҕолорунаан уонна иитээччилэр бэйэлэрэ оҥороллор эбит.
10 сыл устата олоҥхоҕо анаан республика үрдүнэн элбэх хамсааһын тахсыбыта бу быыстапкаттан да көстөр. Олоҥхону, олоҥхоһуттары үйэтитии, оҕону, ыччат дьону норуот үгэстэригэр үөрэтии үчүгэйи эрэ аҕаларыгар саарбахтаммат, иитии-үөрэтии үлэтэ киэҥ далааһыннаахтык бара турара кэрэхсэбиллээх.