Люся кыыс кыра эрдэҕиттэн дууһатынан культура, искусство эйгэтигэр ис сүрэҕиттэн умсугуйан туран тардыһара. Кини өссө оскуолаҕа үөрэнэ сылдьан, сыанаҕа учуутала Анна Николаевна Павлова үөрэтиитинэн украинскай үҥкүүнү астынан туран толороро. Үҥкүү көстүүмүн учуутала бэйэтэ тигэн, киниэхэ бэлэхтээбитин күн бүгүн улахан махталынан ахтар.
1963с. Бүлүү педучилищетын бүтэрбит эдэр кыыс ыраах Өлөөн улууһугар учууталлыы барар. Онно тиийээтин утаа, Армияттан саҥа кэлбит, олохтоох Василий диэн уолу, бу ырыаһыт уол диэн билиһиннэрэллэр. Эдэр дьон фестивальга бэлэмнэнэн “Сардааналыын көрсүһүү” диэн ырыаны үөрэппиттэр. Люся кыыс олохтоох уолу сүрэҕинэн сөбүлээн, хараҕынан хайҕаан сотору-соҕус киниэхэ кэргэн тахсыбыта.
Василий Христофорович, Люция Васильевна Кирилловтар 1965с. кулун тутар 14 күнүгэр Өлөөн улууһун Дьэлиҥдэ нэһилиэгэр ыал буолбуттара. Ол туһунан 2 номердаах ЗАГСа бюротун актатыгар илии баттаммыта, бэчээт туруоруллубута. Василий олус ыраас, сэмэй бэйэтэ, ыраахтан сылдьар “дойду кыыһын” олуонатык туттан кэлэппэтэрбин диэн эрэ санаанан салайтарара. Эдэр, талааннаах ыал оройуон культурнай, спортивнай олоҕор актыыбынайдык кытталлара. Кинилэрэ суох биир да уус-уран самодеятельность көрүүтэ ааспат этэ. Улуу Кыайыы 25 сыллаах үбүлүөйүгэр аналлаах фестивальга оройуон киинигэр киирээри буурҕаҕа түбэһэн 10 күнү быһа Старков диэн Муоматтан төрүттээх совхоз директорын кытта муна сылдьыбыт да түгэннэрэ баара.
1966с. Люся элбэх бииргэ төрөөбүттэрин көрсөөрү дойдутугар Мукучуга көһөн кэлтэрэ.
Ыал ийэтэ детсадка иитээччинэн, сэбиэдиссэйинэн үлэлээбитэ. Баһылай совхозка трактористаабыта. Эдэр дьон олоххо көхтөрө, талааннара манна эмиэ чаҕылхайдык арыллыбыта. Комсомольскай тэрилтэҕэ, төрөппүт комитетыгар, уус-уран самодеятельноска, агитзона үлэтигэр, спортка көхтөөхтүк кытталлара. Тустаах да үлэлэригэр сирдэрбэтэхтэрэ. Саҥа дьиэ туттан киирбиттэрэ, уол, кыыс оҕоломмуттара. Искусство кэрэ эйгэтигэр ис сүрэҕиттэн баҕалаах Люся 1982 с.Мукучу культуратын дьиэтигэр уус-уран салайааччынан бэйэтин баҕа өттүнэн үлэлии көспүтэ. 1987 с. кинини кулууп директорынан анаабыттара.
Кулууп директорын үлэтин сүрүн тосхолун туһунан Люция Васильевна маннык ахтар: “Культура дьиэтэ сырдык, ыраас, мааны, дьону ыҥыра, угуйа турар буолуохтаах. Кирдээх, киһи кута-сүрэ тохтообот уораҕайыгар дьону-сэргэни хайдах да духуобунаска, культураҕа ииппэккин” . Кулууп ис көрүҥүн оҥорууга ыраах Воронеж куораттан кэлбит худуоһунньук нуучча уолугар “Ньургун Боотур” олоҥхо персонажтарын оҥотторбута. Олус хаачыстыбалаах улахан паннолар билигин да бааллар. Нэһилиэгин дьоно биир өйүнэн-санаанан салайтаран культурнай олоххо көхтөөхтүк кытталларын ситиспитэ. Эдэр талааннаах ыччаты киэҥ эйгэҕэ таһаарар сыалтан Дьокуускайга “Мукучу күннэрин” хас да төгүл тэрийсибитэ. “Дэриэбинэчээн” народнай театр Саха театрыгар ситиһиилээхтик кыттан дьон биһирэбилин ылыан ылбыта.
Мантан да атын, араас, өр сыллаах, дьону, ыччаты түмэр, көҕүлүүр үгүс үлэни киһи кыайан ааҕан сиппэт.
Маныаха барытыгар Люция аҕата учуутал Василий Гермогенович, ийэлэрэ Варвара Саввична Новиковтар ыллыктаах тыллара, үтүө сүбэлэрэ күүс-көмө буолбута.
Василий Люциятын дьонугар сэмэй, сэргэх, үтүө майгытынан сөбүлэтэн, хайа баҕар үлэҕэ көхтөөхтүк кыттан, кулууп үлэтигэр көмөлөһөн эйэ – дэмнээхтик олорбуттара.
Люция Васильевна өр сыллаах айымньылаах үлэтэ маннык наҕараадаларынан бэлиэтэммитэ:
- 1993с. ССРС культуратын туйгуна
- 1996с. Кэбээйи улууһун Бочуоттаах гражданина
- 2002с. СР культуратын үтүөлээх үлэһитэ
- 2000,2008сс.Ил ТүмэнГосударственнай мунньах Бочуотунай грамотатынан наҕараадаламмыта.
- РФ үлэтин ветерана
- «Трудовая слава Якутии» кинигэҕэ, “СР культуратын, искусствотын энциклопедиятыгар” киллэриллибитэ.
- «Дэриэбинэчээн» народнай театр төрүттээччитэ.
- 2005с. культураҕа өр сыллаах, эҥкилэ суох үлэтин иһин Кэбээйи улууһун баһылыгын “Үрүҥ көмүс хомус” культураҕа уонна духуобунаска анал бириэмийэтин лауреата.
- 2010с. Новиковтар педагогическай династияларын салайааччыта
Культура үлэтигэр кутун туттарбыт,сөбүлүүр идэтигэр бэрииниилээхтик үлэлээбит Люция Васильевна билигин да бу эйгэтиттэн тэйбэт. “Күбэйэ” ырыа ансамбылын ырыаһыта. Бу ансамбыл 2022сыл ахсынньытыгар тэриллибитэ 40 сыла буолан улахан юбилейнай концерт көрдөбүттэрэ, ол туһунан Люция Васильевна “Ырыанан кынаттанан – 40 сыл бииргэ…” – диэн ыстатыйаны улуус хаһыатыгар суруйбута (Дабаан.-2022.-23.12.)
Ыллам ырыа аргыстаах, сырдык, ыраас эйгэлээх үтүөкэн ыал олохторо ыччаттарыгар, аймахтарыгар салҕанар…
Ксения Новикова – педагог-библиотекарь, РФ суруналыыстарын сойууһун чилиэнэ
05.10.2016с. эбии 27.03.2023с. сурулунна. Мукучу
Ийэлии иһирэх сыһыаннаах салайааччы
Люция Васильевна Кирилловалыын Мукучуга кийиит буолан тиийэн баран билсибитим. Кэргэним Онопров Илья Илин Сибиирдээҕи Культура институтун режиссерскай факультетыгар кэтэхтэн үөрэнэр студент Люция Васильевна салайар Мукучу кулуубугар үлэҕэ киирбитэ. Кулууп – бөһүөлэк киинэ этэ олох. Бииртэн биир талааннаах дьон үлэлиирэ: Анна Кычкина, Саргылана Ксенофонтова, Николай Спиридонов уо.д.а. Бииртэн биир киһи эрэ сэргиэх концертара, биэчэрдэрэ, көрсүһүү киэһэлэрэ ыытыллаллара. Бары наһаа идеялаах дьон, күүстээх айар коллектив этэ. Олоро түһүөхтэрин эрэ кэрэх бэйэ-бэйэлэрин ситэрсэн тэрээһин хаамыытын былааннаан кэбиһэллэрэ үөрэ-көтө уонна ол тэтимнэрин ыһыктыбакка саба түһэн бэлэмнэнэн киирэн бараллара.
Люция Васильевна үлэһиттэригэр барыларыгар иккис ийэлэрэ курдук этэ. Кыһамньылаахтык сыһыаннаһан, барыларын көрөрө-истэрэ, ким тугунан тыынарын хайдах олорорун барытын билэрэ. Илья сессиятыттан кэлээт ахтан ахан Люция Васильевнатыгар дьиэтигэр миигин соспутунан барара. Тиийдэхпитинэ Люция Васильевна наһаа үөрэрэ, дьоллоноро. Чэйдии-чэйдии ирэ-хоро кэпсэтии барара. Дьиэҕэ Люция Васильевна олох хотуна биллэрэ. Кэтэх хаһаайыстыбалаах этилэр, тэлгэһэлэригэр элбэх маһы үүннэрэллэр этэ. Кэргэнинээн эйэ-дэмнээхтик олороллоро . Наһаа романтичнайдык саас отур-ботур кэпсэтэ-кэпсэтэ дьаарбайалларын өйдүүбүн. Иккиэн наһаа бэккэ табыллан дуэттыыллар этэ концертарга.
Олус көхтөөх этэ Люция Васильевна барыга бары. Бэйэтэ кэпсииринэн биир Саҥа дьыл бырааһынньыгар клоун буолан киирэннэр поварешкаларынан “киирсэннэр” дьон күлэн “быара суох” барбыт. Сыанкаҕа бэртээхэйдик оонньуура. Сатаан табан барытын дьаһайбыта, кэпсэппитэ эрэ баар буолааччы. Тэрилтэ иһэ-таһа өрүү ып-ыраас буолар этэ. Кулууп нэһилиэнньэни кытта үлэлэһэн дьону бэйэлэригэр тардаллара.
Кулууп “ийэтэ” диэн испэр ааттаан убаастыыр Люция Васильевнаҕа өрөгөйдөөх үбүлүөйүнэн эҕэрдэбин ыытабын.
Туяра Павлова
СР культуратын туйгуна